Λήμνος: Πώς οι νέοι νησιώτες κρατούν ζωντανή την ελληνική παράδοση!

Πόσο ζωντανός είναι ο λαϊκός πολιτισμός της χώρας; Με ποιον τρόπο μπορούμε να μετατρέψουμε τα παραδοσιακά επαγγέλματα σε εργαλεία ανάπτυξης για τους κατοίκους κάθε τόπου και πώς είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί το πολιτιστικό απόθεμα στη νησιωτική Ελλάδα; «Ποτέ άλλοτε το παρελθόν δεν τροφοδότησε με τόσο πρωτοποριακά μηνύματα το μέλλον», θα μου πει η Αικατερίνη Καμηλάκη, τ. διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, η οποία διετέλεσε και πρόεδρος της Επιτροπής Χειροτεχνίας του Υπουργείου Ανάπτυξης.

Το «Κ» ταξιδεύει σε έξι νησιά και συναντά νέους άνδρες που τιμούν την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου τους και αποδεικνύουν ότι η χειροτεχνία μπορεί να οδηγήσει σε σύγχρονα, δημιουργικά μονοπάτια

Η ερευνήτρια και λαογράφος αγωνίζεται να καταδείξει ότι η χειροτεχνία έχει τη δύναμη να ανοίξει αναπάντεχους επιχειρηματικούς δρόμους με σοβαρά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα. «Ο παραμελημένος κλάδος των χειροτεχνών –που θα μπορούσε να απασχολήσει πάνω από 60.000 άτομα– ανακτά σήμερα τη στρατηγική σημασία του και η άλλοτε παρεξηγημένη τοπικότητα αποκτά νέα διάσταση. Τα νησιά μας έχουν μοναδικό πολιτιστικό απόθεμα και είναι ενθαρρυντικό το γεγονός ότι νέοι νησιώτες παραμένουν ή επιστρέφουν στον τόπο τους για να ασχοληθούν με παραδοσιακές τέχνες και ντόπια υλικά με περιβαλλοντικό πρόσημο». Το παγκόσμιο κλίμα ενδυνάμωσης της χειροτεχνίας έχει αφυπνίσει και τον κρατικό μηχανισμό. Οι 19 δομές κατάρτισης που δρομολογούνται από το Υπουργείο Πολιτισμού σε διάφορες περιφέρειες, με πιλοτική εφαρμογή στην υφαντική, την ξυλοτεχνία και την αγγειοπλαστική, γεννούν ελπίδες για ουσιαστική στήριξη. Στο ίδιο μήκος κύματος βρίσκεται και το δίκτυο συνεργασίας «Νήσων Περίπλους», μια προσπάθεια αναπτυξιακών φορέων και ομάδων τοπικής δράσης σε νησιά με στόχο τη στήριξη νέων που ασχολούνται με τον πολιτισμό.

Είναι πλέον ξεκάθαρο πως πανάρχαιες τέχνες όπως η υφαντική, η κεραμική, η καλαθοπλεκτική, η μαρμαροτεχνία –χάρη στις οποίες επιβίωναν για αιώνες οι νησιωτικές κοινότητες– γίνονται ξανά ορατές. Έξι νέοι άνδρες, από έξι διαφορετικά νησιά με ανεκτίμητη πολιτιστική παρακαταθήκη, μας υποδέχθηκαν στους χώρους τους, μας ξενάγησαν στα εργαστήριά τους και μας εξήγησαν πώς συνδέονται με τις ρίζες τους, αντιστέκονται στο εφήμερο κέρδος και αντλούν δύναμη ψυχής από την παράδοση, διεκδικώντας παράλληλα μια ισχυρή παρουσία στον χάρτη της οικονομικής ανάπτυξης του τόπου τους.

Ραφαήλ Γιαννέλης, καλαθοπλέκτης, Λήμνος

Ιδιοκτήτης μιας μικρής οικογενειακής φάρμας που εφαρμόζει πρακτικές βιώσιμης κτηνοτροφίας και σπέρνει τοπικές ποικιλίες οσπρίων και σιτηρών, ο 28χρονος Ραφαήλ Γιαννέλης θεωρείται ο νεότερος και ένας από τους τελευταίους συνεχιστές της καλαθοπλεκτικής παράδοσης της Λήμνου. Δημιουργεί τα περίφημα τυροβόλια, παραδοσιακά πλεκτά χειροποίητα καλαθάκια που χρησιμοποιούνται για την τυροκόμηση δύο «συμβόλων» της λημνιακής γαστρονομίας, δίνοντάς τους τα χαρακτηριστικά σχέδιά τους: το τυρί Καλαθάκι (προϊόν ΠΟΠ) και το Μελίπαστο, του οποίου η τεχνική παρασκευής εντάχθηκε το 2020 στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

ΔΙΑΦΗΜΗΣΗ

(Φωτογραφία: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΟΣΙΔΗΣ)

«Η τέχνη του καλαθοπλέκτη ή “τυρεβάνα” συγκαταλέγεται πλέον στις τέχνες υπό εξαφάνιση», σχολιάζει ο ίδιος. «Είναι μια περίπλοκη τέχνη με πολλές παραλλαγές που περνούσε από γενιά σε γενιά. Στα 36 χωριά της Λήμνου εντοπίζουμε 36 διαφορετικές πλέξεις. Στην προσπάθειά μου να διασώσω όσο περισσότερες τεχνικές μπορούσα, κατάφερα να ενσωματώσω σε μια δημιουργία τεχνοτροπίες από τέσσερις διαφορετικές κοινότητες».

«Η τέχνη του καλαθοπλέκτη είναι περίπλοκη. Σε 36 χωριά εντοπίζουμε 36 διαφορετικές πλέξεις».

Μέλος της ομάδας του Μεσογειακού Ινστιτούτου για τη Φύση και τον Άνθρωπο (MedINA), που υλοποιεί δράσεις για τη στήριξη των παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και προϊόντων της Λήμνου, ο Ραφαήλ (με ακαδημαϊκό υπόβαθρο στη νεοελληνική φιλολογία και εθνογραφία) είναι υπεύθυνος του προγράμματος Terra Graeca και μάχεται να διαφυλάξει την τέχνη του λημνιού τυροβολιού, που έχει αντικατασταθεί σε μεγάλο βαθμό από το πλαστικό. «Σε κάθε κτηνοτροφική οικογένεια μέχρι και τη δεκαετία του ’90 υπήρχε πάντα ένα μέλος που ήξερε να φτιάχνει καλαθάκια από βούρλα στο πλαίσιο της οικιακής τυροκομίας, που είναι ιδιαίτερα δημοφιλής ακόμη και σήμερα στο νησί».

(Φωτογραφία: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΟΣΙΔΗΣ)

Το 2021, με τη στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού, το MedINA υλοποίησε προγράμματα πολιτιστικού τουρισμού στα σχολεία του νησιού με σκοπό την ευαισθητοποίηση των νέων γύρω από την καλαθοπλεκτική, αλλά και τον ρόλο που διαδραματίζει στο αγροοικοσύστημα του νησιού, μια και η τέχνη εξαρτάται από τη βλάστηση της Λήμνου. Πώς όμως μια τόσο ιδιαίτερη τέχνη περνάει στο σήμερα;

«Θεωρώ πως η παράδοση πρέπει να αναπαράγεται δημιουργικά. Για να κρατηθούν ζωντανές οι παραδοσιακές τέχνες πρέπει να ακολουθούν μια πορεία μετάβασης. Σημαντικός στόχος μου είναι η αξιοποίησή της σε πεδία σύγχρονης δημιουργίας και σε νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες, όπως η διακόσμηση, το ντιζάιν, η μόδα. Η τέχνη πρέπει να εξελίσσεται, ώστε να βρίσκει τη θέση της μέσα στην καθημερινότητά μας, για αυτό αποφάσισα να πειραματιστώ και να δημιουργήσω σύγχρονα διακοσμητικά και χρηστικά αντικείμενα, όπως σουπλά, σουβέρ, φωτιστικά, τσάντες και αξεσουάρ, θέλοντας να δώσω στην τέχνη μια άλλη προοπτική. Η αποδοχή είναι μεγάλη, ο κόσμος εκτιμά τη χειροποίητη δημιουργία και την πολιτισμική ιστορία που μεταφέρει ένα σύγχρονο αντικείμενο. Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα διαθέτει μία από τις σπουδαιότερες χειροτεχνικές παραδόσεις, η παροχή εκπαιδευτικών υπηρεσιών είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Προσωπικά, έκανα το πρώτο βήμα για τη διαφύλαξη και την ανάδειξη της καλαθοπλεκτικής του τόπου μου και είμαι πρόθυμος και διαθέσιμος να δείξω τον δρόμο που θα περπατήσει ο επόμενος».

Διαβάστε Περισσότερα: kathimerini.gr